وقف آب در سرزمین بی‌آب

گفت‌وگو با «حسین مسرت» پژوهشگر حوزه قنات و آب‌انبار درباره شیوه‌های یاریگرانه مدیریت آب در تاریخ ایران

مژگان جعفری، روزنامه شهروند

سرزمین ایران از هزاره‌های دور تا امروز، همواره جایگاهی مهم داشته است. اگر ایرانیان در تاریخ خود با «مسائل» روبه‌رو بوده‌اند، «مساله آب» در میان آنها بی‌تردید جایگاهی در صدر دارد؛ همان‌گونه که «مرتضی فرهادی» جامعه‌شناس و پژوهشگر برجسته حوزه یاریگری در تاریخ ایران نیز در مقاله «جنگ پنهان سی‌ساله» اشاره می‌کند، «اهمیت فوق‌العاده آب در جغرافیا، زندگی و معیشت ایرانیان از سویی و اهمیت آن در فرهنگ و آیین‌های مذهبی آنان از دیرباز تاکنون سبب شده است نام و نماد آب در بسیاری از آیین‌ها، باورها و دست‌ساخته‌ها و دست‌یافته‌های ایرانی، جایی درخور و حضوری ازلی داشته باشد». به تعبیر وی «جشن‌های آب و آیینه‌های پیوسته با آب‌خواهی و باران‌خواهی بی‌گمان درگذشته در سرزمینی که به‌درستی تمدن کاریزی نامیده شده، از کمیت و کیفیتی ویژه برخوردار است». بخشی مهم از سرزمین ایران، از منابع کافی و در دسترس آب بی‌بهره‌اند. همین مسأله موجب شده است مردمان ساکن در آن مناطق به ابتکاراتی چون کاریز (قنات) روی بیاورند؛ پدیده‌ای که مایه سربلندی ایرانیان در تاریخ چند‌هزار ساله به‌شمار می‌آید.

وقف در گذر تاریخ

ایرج افشار*
وقف‌نامه‌ها چه اهمیتی برای تاریخ ما دارد؟ جنبه اقتصادی، حقوقی، معماری، هنری و سیاحتی موقوفات، البته اموری است که در جای دیگر باید به آنها پرداخت. آنچه از نظر تاریخی در اساس وقف نهفته است به انگیزه واقفان برمی‌‌گردد. کسانی‌که در گذر زمان، مالی را وقف کرده‌‌اند، بیشتر دو انگیزه مورد نظرشان بوده است؛ یک، توجه به وضع اجتماعی و نیازهای همگانی در زمان‌‌های مختلف، دیگری طلب مغفرت و دعای خیر برای خود. به‌هرحال آنچه بود، نتیجه‌‌اش برای مردم بود. امروزه تشکیلات اداری و دیوانی مملکت به اندازه‌ای گستردگی دارد که دولت هر کار ضروری را انجام می‌‌دهد. در دنیای قدیم اما نیازهای عمومی به دست دولت‌ها انجام نمی‌‌شد. بسیاری از این امور بدین‌ترتیب به وسیله نهادوقف انجام می‌‌گرفت. در تاریخ، کسانی چون غازان‌‌خان، امرای کاکویی یزد، خاندان قراختاییان کرمان، علما، بزرگان و رجالی مانند رشیدالدین فضل‌‌الله و خاندان نظامی (سادات رکنی یزد) موقوفاتی مهم در زمان خودشان به یادگار گذاشتند. این موقوفات برای برآورده شدن آنگونه نیازهای مردم بود که دستگاه‌‌های دولتی توانایی یا تمایل چنین کارهایی نداشتند. به‌عنوان نمونه، بهاء‌‌الدین جوینی یکی از وزرای مهم دوره ایلخانان، در شهر یزد دارالشفایی از موقوفات ایجاد کرده بود. چرا؟ برای این‌که مسلما مردم آن‌جا بیمارستانی نداشتند. بنابراین وزیری از مال خودش در شهری که اصلا با او ارتباط خانوادگی نداشت، وقف می‌‌کند. نوع این کارها، مانند ساختن بیمارستان، پل و کاروانسرا در راه‌‌ها برای برطرف‌ساختن نیازهایی بود که همه مردم داشتند. تجار و اعیان یزد، همه کاروانسراهای راه یزد به طبس را ساخته‌اند. چنین اقداماتی بارها در تاریخ ایران رخ داده است که ما تنها در متن‌های تاریخ‌ها از آنها خبر داریم. موقوفات، مدرسه‌ها و کاروانسراهای وقفی، تاسیساتی به‌شمار می‌آید که اشخاص پدید آورده بودند. خود آنان به جای نماند و حتی وقف‌‌نامه‌‌هایشان به دست ما نرسید.

افزایش تاب آوری با کمک خیاطی

احلم ازدمیر در جامعه ای چند فرهنگی در حومه شهر لاهه هلند زندگی می کند. در ده سال گذشته، او دو روز در هفته را داوطلبانه به آموزش خیاطی به زنان مهاجر می پردازد. سال گذشته او برنده جایزه " قهرمان لاهه" در بخش فرهنگی را از آن خود کرد.

جمعیت صلیب سرخ هلند سعی می کند با کمک داوطلبانی همچون احلم به جمعیت زیاد مهاجر کمک کند  بیشتر به خود متکی داشته باشند.

ارتباط داوطلبی با تاب آوری

بهار عزیزی به تازگی در رشته روانشناسی فارغ التحصیل شده و داوطلب جدید صلیب سرخ هلند شده است. با پیشینه آکادمیکش، بهار تحقیقات خود را بر ارتباط تاثیر داوطلبی بر تاب آوری  و توان سازگاری و بازگشت به شرایط عادی بعد از شوک متمرکز کرده است.

بهار می گوید:" وقتی برای اولین بار به مرکز صلیب سرخ در محله رفتم به گرمی مورد استقبال قرار گرفتم. جایی بود که مردم محله آنجا دور هم جمع می شدند.  فعالیت داوطلبانه مردم در صلیب سرخ باعث شده بود که با هم صمیمی بشوند. "

بهار یکی از 24 محققیست که توسط برنامه داوطلبان سازمان ملل بر روی گزارشی در خصوص 15 اجتماع شکننده که بحران را پشت سر گذاشته اند فعالیت می کند که در قالب گزارش جهانی داوطلبی سازمان ملل قرار است منتشر شود.

بهار می گوید هیچ اجتماعی تاب آور نخواهد بود مگر اینکه تاب آوری افراد تضمین شده باشد. "وقتی اعضای اجتماع برای کار داوطلبی در مرکز صلیب سرخ دور هم جمع می شوند، شروع به دوستی، گسترش شبکه اجتماعی ، یادگیری از یکدیگر و اعتماد به هم می کنند و همه اینها فاکتورهای مهم تاب آوری هستند. "

بهار ادامه می دهد"داوطلبی به مانند منبعی برای قوت و توانمندی، تاب آوری و همبستگی و انسجام اجتماعی است. به عنوان مثال در محله موئرویک فعالیتهایی همچون خیاطی یا آموزش نحوه واکنش در شرایط اضطراری آنها را برای زندگی در شرایط سخت آماده می کند".

این تنها یک مثال از ارتباط بین فعالیت داوطلبی و تاب آوری است. در شش ماه آینده قرار است گزارشها و مثالهایی از این دست در سراسر جهان جمع آوری شود که می تواند ابزار بسیار مهمی برای فدراسیون و جمعیتهای ملی صلیب سرخ و هلال احمر باشد تا بهتر به خط مشی گذاری در خصوص فعالیت داوطلبی بپردازند.

منبع: https://media.ifrc.org/ifrc/2017/05/03/volunteers-sewing-seeds-of-resilience-within-communities/